Wat is de impact van maatschappelijke veranderingen op het onderwijs en de wetenschap in Nederland? Hoe kunnen we het mbo, hoger onderwijs en de wetenschap voorbereiden op een samenleving anno 2040? Wat zijn daarbij de kansen en uitdagingen, en hoe kunnen we die aanpakken? Deze vragen stonden centraal in een brede toekomstverkenning dat heeft resulteert in de rapportage: Vandaag is het 2040 – Toekomstverkenning voor middelbaar beroepsonderwijs, hoger onderwijs en wetenschap.
Minister Robbert Dijkgraaf heeft een
Het consortium van onderzoeksbureaus: KBA, ResearchNed, AEF en het Kohnstamm Instituut verkenden, in opdracht van minister Robbert Dijkgraaf, de toekomst van het mbo en het hoger onderwijs. Het doel is een fundamentele herziening van het onderwijsstelsel na ongeveer dertig jaar. Het consortium heeft drie centrale scenario’s ontwikkeld:
- economisch gericht onderwijs
- onderwijs gericht op individuele ontwikkeling van studenten
- onderwijs gericht op het oplossen van maatschappelijke problemen zoals klimaatverandering.
Elk scenario heeft ingrijpende implicaties voor het onderwijsstelsel, variërend van het opheffen van de scheiding tussen mbo en hbo tot het samenvoegen van mbo, hbo en wo in één instelling. Het uiteindelijke doel is om de toekomst van het onderwijs in Nederland te heroverwegen.
Belangrijkste trends en de impact op het onderwijs in 2040
Jongeren, geboren tussen nu en 2040, worden de jongeren van generatie Alpha genoemd en hebben andere kenmerken dan hun voorgangers.
- Ze groeien op in kleinere gezinnen, zijn etnisch diverser en zijn opgegroeid met digitale technologieën.
- Hun wensen en behoeften zijn moeilijk te voorspellen, maar maatschappelijke opgaven zoals vergrijzing of klimaatverandering zullen hoogstwaarschijnlijk hun keuzes beïnvloeden.
- De druk om te presteren op school en digitalisering in het onderwijs zullen waarschijnlijk niet snel afnemen.
- Digitalisering verandert sociale relaties, maar er zijn zorgen over de invloed van algoritmes en filterbubbels op de online interactie tussen verschillende groepen.
- Tot slot is er sprake van een toenemende druk om een “hoge” opleiding te volgen en de juiste studiekeuze te maken voor een plek op de arbeidsmarkt. Dit heeft impact op studentenwelzijn , omdat deze trend zorgt voor extra prestatiedruk.
Een consortium van vijf onderzoeksbureaus ging aan de slag: KBA Nijmegen; Andersson Elffers Felix (AEF); het Center for Higher Education Policy Studies (CHEPS); het Kohnstamm Instituut; en ResearchNed. Zij organiseerden regiobijeenkomsten, themabijeenkomsten, een internationale expertmeeting en rondetafels, waaraan in totaal 850 mensen deelnamen: professionals uit het werkveld, maar ook studenten, ouders, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Nog eens honderden mensen leverden input via persoonlijke interviews, online-onderzoek en -enquêtes.
De Toekomstverkenning schetst een aantal trends en ontwikkelingen die grote impact zullen hebben op het vervolgonderwijs en wetenschap, zoals blijvende krapte op de arbeidsmarkt, vergrijzing en technologische ontwikkelingen. Het rapport bevat niet één advies voor de toekomstige inrichting van het stelsel, maar schetst uiteenlopende keuzerichtingen om zo de gevolgen daarvan te laten zien.
5 urgente thema’s
Gezien de demissionaire status van het kabinet stuurt minister Dijkgraaf geen beleidsreactie in de vorm van een toekomstvisie naar de Kamer, zoals eerder voorzien. Hij benoemt wel 5 urgente thema’s voor de toekomst:
- kansen voor studenten,
- onderwijs en de arbeidsmarkt,
- het belang van alle regio’s,
- gelijkwaardig vervolgonderwijs en
- wetenschap voor de maatschappij van morgen en overmorgen.
Bij elk van die thema’s zijn er afwegingen. Keuzes binnen één vraagstuk kunnen vergaande gevolgen hebben voor andere vraagstukken. Niet alles kan tegelijkertijd. Denk bijvoorbeeld aan de keuze om de vraag van de arbeidsmarkt centraal te stellen, ook als dit de keuzevrijheid van studenten inperkt. Of stellen we toch de individuele student centraal, ook als hun keuze niet altijd tegemoet komt aan de wensen van de arbeidsmarkt?
Zo wordt volgens minister Dijkgraaf zichtbaar dat bij veel keuzes een waardeoordeel hoort: wat vinden we samen nu belangrijk richting de toekomst? In het stelsel van vervolgonderwijs en wetenschap hangen elementen met elkaar samen en beïnvloeden ze elkaar. Elementen uit dat stelsel kunnen niet elk onafhankelijk van elkaar aangepakt worden. Verder kunnen inhoudelijke keuzes gevolgen hebben voor de sturing van het stelsel en hoe dat wordt bekostigd.
- Eindrapportage deel 1 – kernrapport
- Eindrapportage deel 2 – verdieping en bijlagen
Uitdagingen rondom studentenwelzijn
- Hoe zorgen we ervoor dat iedereen zich thuis voelt op school?
- Hoe gaan we om met de toenemende prestatiedruk onder studenten?
- Hoe houden we studenten gemotiveerd en betrokken?
- Download hier de verkenning: De Student in 2040. De voorbereidende notitie van 17 april 2023 geeft achtergrondinformatie over relevante trends, de impact op het onderwijs en de wetenschap, en de grootste opgaven. Naast de trends en uitdagingen geeft de notitie ook informatie over: Wat bepaalt studentenwelzijn? Wat kunnen we doen om studentenwelzijn te bevorderen? En welke nieuwe maatschappelijke opdracht er ligt voor onderwijs en onderzoek.
Lees ook het nieuwsbericht; Ministerie laat onderzoek doen naar toekomst mbo en hoger onderwijs.
Tip: Een overzicht van kennis uit wetenschappelijk onderzoek rondom welbevinden en welzijn, vind je op www.onderwijskennis.nl.